Marthe Donas

Kort na de Eerste Wereldoorlog verscheen in avant-gardetijdschriften met regelmaat de naam ‘Tour d’Onasky’.

Achter dit pseudoniem bleek de jonge Antwerpse kunstenares Marthe Donas te schuilen. Haar kubistische en abstracte schilderijen en collages, vol kleur, werden begin jaren twintig tentoongesteld door heel Europa, de Verenigde Staten en zelfs in Japan. In België wist niemand toen wie ze was.

In het KMSKA krijgt ze voor het eerst een tentoonstelling in haar thuisstad. De expo toont Donas’ significante rol binnen de internationale avant-garde van die tijd. De tentoonstelling “Marthe Donas. De Belgische avant-gardist” in Gent (MSK Gent) in 2016 was de eerste grote overzichtstentoonstelling volledig gewijd aan haar werk in België.

Donas bewoog zich niet alleen naast haar toenmalige partner, de Oekraïense beeldhouwer Alexander Archipenko, maar was ook een invloedrijk lid van het kunstenaarscollectief La Section d’Or. Ook kubistische kunstenaars als Fernad Léger en Georges Braque waren verbonden aan het collectief.

En ze was gekend als doorzetter. Noch haar burgerlijk gezin uit Antwerpen, noch de Eerste Wereldoorlog weerhielden haar ervan zich te vestigen als kunstenares eerst in Dublin, later in het bezette Parijs en tenslotte in Nice om dan terug te keren naar Parijs. Zonder geld want haar ouders wilden haar niet steunen en ze had ook geen netwerk. Ze ontmoette leermeesters zoals André Lhote, Amedeo Modigliani en tenslotte haar liefdespartner Archipenko. In Parijs huurde ze een atelier in Montparnasse, een trendy buurt waar veel kunstenaars, zoals Man Ray en Kiki de Montparnasse, zich vestigden en waar Zadkine en Modigliani uithingen.

Marthe probeerde twee keer les te volgen aan de Antwerpse Academie, maar haar vader stak er telkens een stokje voor. Dat vrouwen dachten dat ze van schilderen zouden kunnen leven, was een stap te ver voor de stamvader. Daarbij paste de wereld van de bohemiens met hun naaktmodellen en verdovende middelen niet in het plaatje van de welgestelde familie die de Donas toch waren.

Toen bij de intrede van koning Albert in Antwerpen in 1912 Marthe door een glazen dak viel, haalde dat de kranten. Aan journalisten vertelde Donas dat ze kunstenares was en naar de Academie ging. Nu het in de krant had gestaan, kon haar vader daar nog weinig tegenin brengen. ”Om haar lot als bourgeoisvrouw te ontlopen verbrak Marthe ook haar verloving. “Donas was van meet af aan een vrouw die wist wat ze wilde: en haar milieu overstijgen én kunstenares zijn. De inval van de Duitsers in 1914 bracht redding.”

Ze werd gekend door haar ‘shaped paintings’, werken met veel diepte en textuur. Later worden haar werken vlakker. Donas experimenteert met de contouren van het canvas en Archipenko maakt driedimensionele collages of sculpto-peintures. De gedreven netwerker die haar minnaar is, helpt haar aan haar eerste tentoonstellingen, maar dan wel onder het pseudoniem Tour Donas.

Voor kunstenaars om overeind te blijven was het niet makkelijk in die periode want het avant-garde is een al een niche op zich, voor vrouwen was het helemaal niet te doen. Temeer omdat ze ook niet toegelaten waren in het kunstonderwijs en later dus ook niet in dat netwerk opgenomen waren. Later met het modernisme werd het makkelijker omdat modernisten wilden breken met het formele kunstonderwijs. Je ziet het ook in de expo in het luik ‘La Section D’or’. Daar hangt wel veel werk van vrouwen.

In de expo is prachtig werk te zien van o.a. Albert Gleizes, Serge Férat, Frantisek Kupka, PIet Mondriaan, en Theo van Doesburg. Er is ook een mooi werk van Magritte te zien. En dat kondigt de volgende expo aan ‘Magritte – La Ligne de vie, te zien vanaf 15 november in het KMSKA.

Er zijn schilderijen, tekeningen, sculpturen en de kostuums van Les Ballets Russes. Nog tot 11 januari in het KMSKA.

‘Donas, Archipenko & La Section d’Or. Betoverend modernisme.’

Curatoren : Peter J.H. Pauwels van de Stichting Marthe Donas en Adriaan Gonnissen van het KMSKA.

Credits beelden : KMSKA, Marthe Donas Stichting. Zaalzichten zijn van fotograaf Sanne De Block.

Nog drie weetjes:

• Deze tentoonstelling is een samenwerking tussen het KMSKA en het Saarlandmuseum – Moderne Galerie, waar ze te zien is van 7 februari 2026 tot 17 mei 2026. 
• In het Musée Marthe Donas in Ittre loopt van 29 november 2025 tot 25 januari 2026 de tijdelijke tentoonstelling Marthe Donas, de retour au pays, over haar terugkeer naar België in de jaren 1920.
• Bij Hannibal Books verschijnt naar aanleiding van de tentoonstelling een gelijknamige catalogus, samengesteld door Peter J.H. Pauwels en Adriaan Gonnissen en verrijkt met bijdragen van diverse auteurs.

Alle info op www.kwww.kmska.be