Een lieve meid

‘ Een lieve meid ‘behoort tot de beroemdste novellen uit de wereldliteratuur. Het boek verscheen eerder onder de titel ‘De zachtmoedige’.
Het is het verhaal van een confronterende liefdesgeschiedenis tussen een veertigjarige man en een zestienjarig meisje. Beide gekwelde zielen die niet meteen het beste in elkaar naar boven halen.

Fjodor Dostojevski schreef het werk vijf jaar voor zijn dood in 1881. Vier jaar later zou hij zijn meesterwerk ‘De gebroeders Karamazov’ uitbrengen.

Hans Boland is de vertaler van dienst. Hij heeft eerder twee van Dostojevski’s belangrijkste romans vertaald : ‘Misdaad en straf’ en ‘Duivels’. In 2015 ontving hij de Martinus Nijhoff Vertaalprijs voor zijn gehele oeuvre, waaronder ‘Anna Karenina’ van Lev Tolstoi en het volledige, tiendelige verzamelde werk van Alexandr Poesjkin.

Even ter verduidelijking. Fjodor Dostojevski bezet samen met Tolstoi de tweede plaats – na Poesjkin – in de rangorde van grote Russische schrijvers.

Bas Heijne schreef een voorwoord en is gekend voor zijn beschouwende proza. Dat voorwoord deed me de ogen opentrekken. Ik had nog niet eerder gehoord van de openbare executie die op het laatste moment werd afgelast. De jonge Dostojevski werd er veroordeeld op grond van deelname aan een vermeende terroristische organisatie. Een zieke grap van de tsaristische autoriteiten.

‘ Dat is het drama van Dostojevski. Je kunt zeggen dat het begonnen is in dat uur op het Semjonovplein, toen hij wachtte op zijn executie. Zijn doodsangst onthulde visioenen die een zuivere rationele geest nooit zou kunnen bevatten. Ze maakten hem de rest van zijn lieven ten diepste wantrouwig jegens alle systemen waarmee men het menselijk bestaan blijvend dacht te kunnen ordenen. Maar het absolute geloof dat overgave aan Christus een spirituele mensheid zou scheppen, die zekerheid moest Dostojevski steeds weer voor zich uitschuiven, tot ver voorbij de horizon van zijn wereld van pijn en verdriet.’ Maar stelt Bas Heijne in zijn voorwoord. ‘Hij tot grotere hoogten had kunnen stijgen als hij in meer comfortabele omstandigheden had verkeerd.’ aldus Bas Heijne.

‘ Een lieve meid’ is geen opbeurend werkje. Het is een trieste monoloog van iemand die met zichzelf overhoop ligt en niet in staat is tot een liefdevolle relatie met zijn meisje. Pas naar het einde dringt het tot hem door dat hij weleens de oorzaak zou kunnen zijn van haar zelfvernietiging. De pandjesbaas rechtvaardigt eerst vooral zichzelf en beschuldigt de dode. Dostojevski heeft zijn novelle zo opgebouwd dat de angst en het gebrek aan zelfinzicht van de man geleidelijk aan gruwelijk zichtbaar wordt.

“Wat nou, ik ga me toch zeker niet lopen verdedigen?! In wezen draaide het allemaal om het feit dat ik pandjesbaas ben. Ik zal het uitleggen. De vrouw past zich volledig aan aan de man, of ze wil of niet. Zeker als ze pas zestien is.”

Fjodor Dostojevski. Een lieve meid. Vertaald door Hans Boland. Met een voorwoord van Bas Heijne. Uitgegeven bij Athenaeum.