Aline Sax

Aline Sax duikt in haar eerste roman voor volwassenen in het leven van twee soldaten in WOI.

Ze woont in Antwerpen en is naast auteur, historica en docent aan de UAntwerpen. Haar romen ‘Wat ons nog rest’ werd in maart 2025 bekroond met de Boon Literatuurprijs. Onlangs verscheen haar roman ‘Negentien Negentien’ bij Ambo Anthos. Ik zag het boek liggen in de shop van het In Flanders Fields Museum in Ieper. Daar werd het eerder ook voorgesteld. In 2025 won Aline Sax de Boon voor kinder- en jeugdliteratuur met een verhaal dat zich afspeelt tijdens de laatste dagen van WO I. In ‘Negentien negentien’, haar eerste roman voor volwassenen, keert ze terug naar het jaar nadat de Grote Oorlog van de Westhoek een verwoest niemandsland maakte.

Groot-Brittannië, 1919. Nadat hij is thuisgekomen van het front kan Henry Bennett niet meer aarden in het leven van voor de oorlog. Hij voelt zich onthecht van zijn omgeving, lijdt aan schuldgevoelens, hallucinaties en nachtmerries. Daarom besluit hij terug te keren naar de Belgische frontstreek. Maar Ieper is niet meer de plek die hij in 1917 achterliet. De Belgen willen hun stad weer opbouwen en de eerste toeristen bezoeken de streek terwijl de gesneuvelden worden herbegraven.

‘Negentien Negentien‘ is een psychologische roman die begint waar de meeste oorlogsromans eindigen: op het moment dat soldaten geen soldaten meer zijn en geconfronteerd worden met de vraag hoe het nu verder moet. Het is het verhaal verhaal over een Britse ex-soldaat met PTSS, over het na-oorlogse Ieper, en over de Slag bij Passendale (1917), die het symbool werd voor de zinloosheid van deze oorlog.

Waarom hij precies terug wil naar dit verderfelijk oord, is hem niet duidelijk, maar hij Hij heeft er iets uit te zoeken: ‘Ik móét dit doen. Ik móét terug. Ik móét in het reine komen.’

“Ik had het hoogstnoodzakelijke een overjas, ondergoed, droge sokken, vooral veel droge sokken, een boek en wat geld – in een koffer gepropt en was vertrokken. Vader had de deur achter me gesloten. ‘ Hou je goed, mijn jongen,’ had hij gezegd, op dezelfde toon als waarop hij constateerde dat het opgehouden was met regenen. Moeder was niet eens thuis geweest. Ze was een uur eerder zonder afscheid naar de koorrepetitie vertrokken. Het vooruitzicht om niet meer elke dag met me geconfronteerd te worden, hadden ze aanlokkelijk gevonden. Zelfs Sarah had weinig tegenstand geboden. Het was niet hetzelfde vertrek geweest als vier jaar geleden. De hartstochtelijke beloftes, de smachtende kussen, het doffe gevoel in onze maag en de moedige glimlach waren achterwege gebleven. Deze keer ging ik geen heldendaad tegemoet.”

In Ieper neemt Henry zijn intrek in een gasthuis met wel meer bezoekers die iets af te handelen hebben met de streek. Een echtpaar zoekt hun vermiste zoon. Vermist, dat is dood, weet Henry, maar dat gaat hij hen niet vertellen. Ene Mrs. Cartwright zoekt het graf van haar man – ook al onbegonnen werk. Kapitein Scott, ook een oorlogsveteraan, organiseert uitstapjes voor deze mensen, om hen te helpen, en om te laten zien ‘hoe het was’. Want dat laatste, dat kan geen mens begrijpen die er niet zelf geweest is.Dat is het probleem van iedere oorlog, van iedere teruggekeerde frontsoldaat. Henry is zo beschadigd dat hij niet in staat is om een beetje gezellig te doen met deze mensen. Waarom zou hij ook? Alleen Mrs. Cartwright vertrouwt hij op een onbewaakt moment toe waarom hij hier écht is: boetedoening.

In flashbacks komen we meer te weten over de frontjaren van Henry. Hij is pas negentien als hij al deze gruwel moet aanschouwen en ondergaan. Gelukkig is er zijn boezemvriend. Als hij Archie ontmoet, een andere negentienjarige, doet Henry bij voorkeur alles samen met hem. Maar niets is kwetsbaarder dan vriendschap, in een oorlog.

Negentien negentien is meer dan een jaartal, het is ook de leeftijd van die twee jongens. Het is een innige vriendschap en ook de typografie van de twee negentienen op de cover haken in elkaar in. Henry ziet zijn vriend terug, want ook Archie blijkt na de oorlog rond te lopen in Ieper.

Een prachtig geschreven verhaal die je de oorlog leert kennen, maar dan niet vanuit de geschiedenisboeken. De beschrijving van de Slag van Passendale, vanuit de beleving van een enkele soldaat die in volstrekte chaos terechtkomt, is een beklijvende passage.

De schrijfstijl van Aline Sax is sober en beeldend. Ze gebruikt korte hoofdstukken en eenvoudige taal, maar met veel emotionele kracht. De sfeer is somber, soms beklemmend, en past perfect bij Henry’s innerlijke strijd. De twist aan het einde geeft het verhaal een diepte die je pas helemaal begrijpt als je het boek uit hebt. Die uiteindelijke plottwist, die had ik niet zien aankomen.

Aline Sax Negentien negentien uitgegeven bij Ambo | Anthos; 416 blz. € 24,99